พระพุทธเจ้าทรงบำเพ็ญประโยชน์ต่อมนุษย์และต่อสังคมมากมายภารกิจที่พระองค์ทรงปฏิบัติ คือ การเผยแผ่คำสอนให้ผู้อื่นละเว้นความชั่วทำความดี และฝึกฝนตนเองให้หมดจากกิเลส
การบำเพ็ญประโยชน์ของพระพุทธเจ้า เป็นภารกิจที่พระองค์ทรงบำเพ็ญตลอด ๔๕ ปี โดยทรงปฏิบัติเป็นกิจวัตรประจำทุกวัน ตั้งแต่เช้ามืดจนหลังเที่ยงคืน เรียกว่า “พุทธกิจ”
พุทธกิจ หมายถึง กิจวัตรที่พระพุทธเจ้าทรงปฏิบัติในแต่ละวัน สรุปได้ดังนี้
- ๑. เวลาเช้า เสด็จไปโปรดสัตว์เป็นรายบุคคล (บิณฑบาตโปรดสัตว์)
- ๒. เวลาบ่าย ทรงแสดงธรรมแก่ประชาชนทั่วไป
- ๓. เวลาค่ำ ทรงประทานพระโอวาทแก่พระสงฆ์สาวก
- ๔. เวลาเที่ยงคืน ทรงตอบปัญหาธรรมะกับเทวดา
- ๕. เวลาใกล้รุ่ง ทรงพิจารณาดูว่ามีผู้ใดที่สามารถบรรลุธรรมได้เพื่อจะเสด็จไปโปรดในตอนเช้า
พระพุทธเจ้าทรงบำเพ็ญพุทธกิจ ๕ อย่างนี้เป็นประจำทุกวัน ยกเว้นแต่ในช่วงเวลาที่เสด็จเดินทาง
พุทธจริยา ๓
พุทธจริยา ๓ หมายถึง พระจริยวัตรหรือการบำเพ็ญประโยชน์ของพระพุทธเจ้ามี ๓ ประการ
ประการที่ ๑ โลกัตถจริยา คือ ทรงบำเพ็ญประโยชน์แก่ชาวโลก ในฐานะที่พระองค์เป็นสมาชิกคนหนึ่งของสังคมโลก ความสำเร็จในจริยาข้อนี้ทรงอาศัยพุทธกิจประจำวัน ๕ อย่าง
ประการที่ ๒ ญาตัตถจริยา คือ ทรงบำเพ็ญประโยชน์แก่พระประยุรญาติ เช่น การที่พระองค์เสด็จกรุงกบิลพัสดุ์แสดงธรรมโปรดพระประยุรญาติ ทำให้ได้ดวงตาเห็นธรรมและได้บรรพชาอุปสมบทในพระพุทธศาสนา
ประการที่ ๓ พุทธัตถจริยา คือ ทรงทำหน้าที่ของพระพุทธเจ้า เช่น ทรงวางสิกขาบท อันมีเป้าหมายในการส่งเสริมพัฒนา ป้องกัน และควบคุมผู้ที่เข้ามาอุปสมบทในพระพุทธศาสนา ทรงแนะนำให้ผู้อุปสมบทและคฤหัสถ์ปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามหลักคำสอน ทรงวางพระองค์ต่อพระสงฆ์สาวก และพุทธศาสนิกชนในฐานะผู้ปกครองตามสมควรแก่บุคคลและโอกาสนั้นๆ จนสามารถประดิษฐานพระพุทธศาสนาให้มั่นคงสืบมาได้
